L pobo siempre serbiu para todo. Subretodo para apanhar cun las pauladas que le bénen de riba (ou de nun se sabe donde). Rezon tenie l nuosso Bordalo Pinheiro quando le ponie las albardas an riba de l lhombo i aguanta se quieres.
Agora ye l populismo que stá na moda. Ou melhor, nun stá nada na moda ua beç que la palabra parece tener un sentido malo ou negatibo. Nun sei s'aqueilhes que son chamados "populistas" son ou nó populistas. Tamien nun m'amporta ir mui longe a saber de qual ye l sentido de la palabra. Aquilho que me parece cierto ye que la democracie (pois falo solo de l "populismo democrático") ten que resulber l problema de querer agradar a todos (ou la maiorie) i, al mesmo tiempo, de ser capaç d'amponer cousas neçairas mas "ampopulares".
Mas quien ye l pobo? L sentido que stá presente quando se fala de populismo ye que son las pessonas cun menos studos, cun menos denheiro, ou seia, aqueilhas que menos pénsan i subretodo menos possibilidades ténen de pensar i d'anterbenir na sociedade. Por isso, eilhas puoden mais facelmente ser manipuladas puls "populistas".
Somos ou nó todos "pobo"? Ou hai bários pobos (pertueses)? Nun quiero nien sei respunder a todo. Mas tengo la certeza de que se pensarmos por nós staremos mais al abrigo de ls populismos demagógicos, que mos quieren anganhar. Isto pensando que somos todos pobo i stamos sujeitos a que mos quérgan popularizar.
Ten rezon l outor de l'eiditorial de l Jornal Nordseste desta semana - www.jornalnordeste.com - se las nuossas tierras fúren abandonadas nun hai turismo que rejista. Quei benierien acá a fazer ls turistas? A ber monte? Bichos? Peinhas? Se la nuossa tierra ten algua cousa para ouferecer ye la paç, l sossego i todo aquilho que se bei que ten un rostro, un rostro houmano feito cun muito ourgulho mas tamien cun muito sudor.
Cabe eiqui anterrogar l papel de l Parque de l Douro Anternacional (i tamien d'outros Parques de Trás-ls-Montes). N'amprecípio parecie que todo staba ourientado para ajudar la giente qu'eiqui bibe a melhorar las cundiçones de bida i las sues formas de bida tradicionales. Als poucos las cousas ban demudando. Las pessonas son çquecidas i nien se puode dezir que seian bistas cumo bichos, porque estes parécen tener mais amportáncia que las pessonas. I nun stou a falar de las afirmaçones (muitas bezes ounicamente demagógicas) subre ls ratos qu'ampíden que se faia ua strada. Aquilho que cada beç queda mais claro ye que ls chamados Parques Naturales çquecírun las pessonas que ls fazírun i que ls traírun até nós. Stan a mais. Nun paiç cada beç mais a xufrir de macrocefalie, l'anterior ye un spácio para bichos (talbeç para caça), mas nó para bibir giente. Até quando?
Tal cumo l "nuosso mirandun" (ou Birundun ou Mirandum... ou tantas outras formas de screbir - i subretodo de dezir - todas eilhas diferentes mas todas ciertas) tamien ls testos de l chamado Triato Popular Mirandés bében an muitas fuontes. Mas l'auga que mana de ls trabados mirandeses yá nun ye la mesma qu'ajudou a formar l manantial. Ls beneiros ban-se ajutando, formando nuobas augadeiras i dando nuobos manantiales.
Ua de las cousas mais anteressantes nestes testos ye quando neilhes se fala de personaiges ou mesmo de situaçones qu'acontécen ... noutros testos. I deixo eiqui l'eisemplo de Roberto de l Diabo quando l Gracioso diç estas palabras:
L melhor era tornar
Para trás, senhor menistro,
Nada bien me cheira isto
Inda agora bi Roberto
Parecie Ferrabraz...
Ora este "Ferrabraz" nun entra sequiera neste "colóquio". Entra n'outro (La História do Imperador Carloto Magno), aparecendo tamien no D. Quixote. L que quier dezir que tamien eiqui "l nuosso triato", sendo nuosso, ten muitas raízes i ramos que l armánan cun outros testos de la cultura ounibersal.
Yá screbi noutro sítio - Palavras de Identidade da Terra de Miranda (2007). Porto, Perfeita (nun me lembra de la página) - que l Mirandun ye ua de las costruçones stóricas mais anteressantes de la cultura mirandesa. Mito tornado rialidade, ancarna cumo ningun outro la balentie i la fuorça de ls mirandeses.
Mas porque hai uns dies alguien me perguntaba se la "Cantiga de l Mirandun" nun era la mesma que se canta na Fráncia cun l nome de Malbourough, eiqui queda un sítion donde puoden ser ancuntradas mais alguas bersones i bariantes desta cantiga (an spanhol):
http://depts.washington.edu/hisprom/espanol/ballads/bdgpidaction.php
Quanto al "nuosso" mirandun, salido de la guerra cun l sou nome, la memória i l çquecimiento haberan feito l restro. Apuis qu'uns ciegos l traírun nua cantiga qu'eiqui quedou, naciu i creciu, dando cumo fruito esse nuobo heirói que ye mirandés sien deixar de ser spanholo i francés.
D'eiqui por pouco tiempo speramos tener prontos mais alguas cuntas ourales mirandesas que puoden ser scuitadas i lidas n'anternet. Ye ua colaboraçon de l Centro de Studos António Maria Mourinho cun l projeto Memória Média.
Para yá - i para ir agueçando l apetite - yá se puoden oubir alguas cuntas neste sítio web www.memoriamedia.net
Leio i oubo alguns comentairos subre l studo apresentado an Miranda subre la lhéngua mirandesa. I nun antendo porquei tanto miedo an mirar pa ls resultados deste eisame.
Tengo eiqui mais dous studos, un subre la lhéngua sturiana i outro subre las lhénguas chamadas minoritárias ou minorizadas, an Fráncia. Eilhes serbírun, segundo se lei an dambos a dous, an purmeiro lhugar, para conhecer l stado de las lhénguas i, an segundo, para proponer las medidas mais acertadas para remediar aquilho que stá menos bien.
Ye isso que you spero de ls studos subre l mirandés. Que mos dígan cumo stá la lhéngua i, se preciso fur, que propóngan maneiras de melhorar la sue saúde. L restro son oupeniones. Bien-benidas, an miu antender, muitas bezes acertadas, outras nien por isso, mas solo isso, oupeniones.
L último studo de que falaba no miu último post dá cunta d'ua saúde andeble de la lhéngua mirandesa. Ampéçan agora a salir comentairos a esse studo i, por isso, bou a (tentar) aclarar alguas questones cun la mie oupenion
Ua lhéngua ye ua rialidade cumplexa. Un sistema (dízen alguns). D'ua forma simples - porque ye destas caras que se ten falado i talbeç se benga a falar inda mais - bamos a cunsiderar trés lhados fundamentales:
1. La cara lhenguística - Ou seia, la fonética, la semântica, la morfologie etc. quier dezir, la maneira cumo las palabras son ampregues; se hai nuobas palabras que ban antrando na lhéngua i donde bénen; se hai nuobos sons que dan lhugar a outros i porquei; se hai nuobas costruçones, donde bénen i porquei; se hai nuobos sentidos pa las palabras i donde son sacados ....
2. La cara política - Nun cierto sentido todas las lhénguas son dialetos. Ye la mudança política, nas sculhas i n'amportáncia que se le dá, que fai d'uas lhénguas i doutros dialetos. Digamos que l amportante ye, sien dúbida, l reconhecimiento político que, drento de l cada Stado ou Naçon, se fai daquel falar.
3. La cara sociolhenguística - Eiqui stamos a falar de la maneira cumo la lhéngua ye ampregue, ye bista i ye outelizada no die a die, ou seia, na sociedade.
Fui este l rostro "medido" i "abaliado" no trabalho de que tengo benido a falar. Ye cierto que nun podemos medir la bitalidade d'ua lhéngua tenendo solo an cunta ua destas caras, lhados ou cumo le quérgamos chamar. Todos(as) son amportantes. Talbeç la "cara política" querga ou diga que todo ye política i qu'eilha ye la mais amportante. Outros diran l mesmo.
Mas ls ambestigadores i ls cientistas ténen l deber de saber l que quier dezir la palabra "studar" ou "analizar". Las dues quieren dezir "decumponer la rialidade an partes para sermos capazes de la cumprender". Por isso, nun hai que misturar las caras. Cada ua ten − ou puode tener − l sou papel. La lhéngua mirandesa, cumo antidade superior a eilhas, cunta cun todas pa la sue "saúde". I spera, acho you, que ningua se perda nien an guerras antestinas nien de polheiro que mais nun faran do torná-la mais andeble.
Un studo feito no último anho i apresentado, an parte, nun Ancontro Anternacional, an Miranda, este fin de semana, mostra que la saúde de l mirandés nun ye de las melhores.
Sabemos qu'hai diferentes formas i medidas para conhecer la bitalidade ou la saúde de las lhénguas. Seia cumo fur, solo aqueilhas que téngan cumo alheçace métodos científicos dében merecer l nuosso anteresse. Ye l causo deste studo. Mesmo que solo téngamos conhecido ua pequeinha parte, aquilho que bimos i oubimos móstra-mos que la nuossa lhéngua bai perdendo campos i terrenos donde eilha habie de star para ser ua lhéngua de saúde fuorte.
Isto nada ten que ber cun todo l que de buono ten sido feito nos últimos anhos pu la lhéngua. Quier solo dezir qu'isso inda nun ye suferciente i que, talbeç, alguas cousas nun steian a ser bien feitas.
Stou cierto que poucos, mui poucos, cumo l'outora deste trabalho gustarien que ls resultados fússen outros. Mas assi nun ye. Por isso, hai que mirar pa las cousas de frente, sien miedo i cun fé de que podemos, sabemos i queremos fazer algua cousa para salir desta resbalina que puode lhebar a la muorte.