Quinta-feira, 31 de Maio de 2007
Era ua beç
Era ua beç un suonho
Que you sonhaba comigo
Era un criado sien duonho
I ua puorta sien postigo.
Mandaba l qu'era mandado
Sien querer saber porquei
Nun habie amo nien criado
Cada un tenie sue lei.
Antraba quien querie antrar
Salie quien querie salir
Las puortas sien se cerrar
Naide las podie abrir.
Todo isto i outras cousas
Acuntecírun ua beç
Mas era quando you sonhaba
Un mundo todo al robés.
Quarta-feira, 30 de Maio de 2007
Palabras para Sancristan
Nun quergas essa bida, Sancristan.
Dar i nada recebir
A la spera de la promessa
Por benir
Dua tierra de miel que te mereça.
Nun quergas esse amo, Sancristan.
Que te bende i te compra
Por denheiro
I cun l cielo que te promete
Te dá l einfierno berdadeiro.
Terça-feira, 29 de Maio de 2007
Lhiteratura Oural Lhionesa
De passaige por tierras de ls nuossos bezinos, compro un libro acabadico de salir subre la lhiteratura oural lhionesa: BARTOLOMÉ PEREZ, Nicolas (2007) Filandón. Lliteratura Popular Llionesa, Luna: O Limaco Edizions.
L que mais debrebe me salta als uolhos ye l’armandade cun la lhiteratura oural de la Tierra de Miranda. Las mesmas cuntas, ls mesmos remanses, ls mesmos refranes, ouraçones, cantigas… todo un património eimaterial comun als dous lhados de la frunteira que nós inda nun fumos capazes de poner a rendir. I cun isto nun quiero dezir que las cuntas, ls remanses, ls refranes, las ouraçones, las cantigas seias eiguales. La lhiteratura oural ten esta singularidade de chegar a ua tierra, medrar i dar outros fruitos que yá nun son ls mesmos, mas solo armanos daqueilhes donde benírun. Ye essa la nuossa riqueza: ser armanos, sendo diferentes. Eiqui queda ua pequeinha cunta (segundo l’ourtografie de l outor). De cierto qu’alguns çcubriron eiqui la mesma cunta de la Tierra de Miranda:
El pastor y febreiru
─ Yá te vas febreiru
Y yoy eiquí me quedo
Com un rebañu enteiru
─¿On te quedas alabando?
Cun dous días que tengo you
y outros que m’empreste marzu
has quedar ensin ugüeyas,
las cencerras na manu
y al llombu colas pelleyas.
Tan solo-y quedou un cordeiru
y p’añuesgalu al poutru día
recuílu embaxu un caldeiru
y quedóu-y el rabu fuera,
y al ver como s’amuvía
estripóulu com ua pía,
y ñegáu pola faena
falóu-y d’esta maneira:
─ Brinca, rebrinca rabón,
Que las outras muertas son.
Op. cit., p. 74
Domingo, 27 de Maio de 2007
Sítios, blogues i outros sinales de l tiempo
Fui n’ua página de Picuote –www.bragancanet.pt/picote – que por estas tierras s’ampeçou a screbir an mirandés. Bieno apuis l mirandes.no.sapo.pt i muitas outras cumo ls blogues, alguns que nacírun antes outros apuis, mas nun ye isso que ben eiqui al causo. Se bien me lembro, cumo dirie Nemésio, eiqui bai para uns tiempos éran mui ralas las mensaiges sien nome nien rostro ou las oufensas coubardes. Son dues cousas bien diferentes que nun quiero eiqui misturar. Estas últimas, qu’anfeliçmente siempre oubo i que quaije siempre son tamien de giente (?) çconhecida, nun dében merecer mais cunsideraçones nien mais pena a nun ser aqueilha que tenemos pu las pessonas ourdinárias, coubardes ou cun grabes perturbaçones mentales.
Ye subre las mensaiges anónimas mas nó oufensibas qu’eiqui falo porque, por aquilho que bou lendo i bendo, son muitas i cada beç mais. Claro que quien derige ls sítios puode pura i simplesmente apagá-las ou nien sequiera las deixar publicar se nun stubíren eidentificadas. Mas isso nun bai a sanar l berdadeiro mal que ye, an miu antender, mais fondo do que las palabras sien rostro. Atrás deilhas scónde-se un alheçace social fondo i doliente que bai reçumando i crecendo. Ye la nubrina de l miedo, de l rancor, de la raiba que bai nacendo i medrando drento de l(s) silêncio(s), no miolho daquilho que nun se diç mas que s’habie d’haber dito. Puode ser qu’isto seia tamien mais un reçumadeiro ou un sinal de l stado pouco saudable de la nuossa democracie. La berdade ye que las praças públicas mirandesas, ls terreiros, ls “sagrados” ─ i eiqui saludo l fórun de Sendin, cun este nome, imbora tamien me pareça que nun ten serbido para çcussones mui sérias i por alhá ándan tamien estes bichos sien rostro ─, ls soalheiros, ls ajuntamientos, las tabernas i cafés ban quedando sien giente i neilhes medra l silêncio que, nua tierra d’ouralidade, de giente de palabra, mos bai tirando la boç i deixando mudos. La berdade ye qu’inda nun fumos capazes d’ancuntrar outros meios, outros spácios, outros fóruns, outros lhugares para ocupar esse spácio deixado uoco. Al mesmo tiempo que tenemos hoije an manos este poderoso meio de comunicaçon, cumo ye l’anternet, nun hai nien normas éticas pa la sue outelizaçon i cada beç la giente bibe mais arrinconada no sou buraco, cun ginelas birtuales abiertas pa l mundo rial.
Ye notório qu’hai un miedo generalizado i spargido. Serei you a quedar sien amprego? Se digo isto daquel será que l outro bai a gustar? Nun ganharei mais an star calhado? Ye melhor star calhado ou nun dar la cara.
Nua altura an que todos lhuitamos i defendemos la cuntinuaçon de l’Ounibersidade an Miranda, quando pedimos mais zambulbimiento, quando queremos mais democracie, serie buono que defendiessemos tamien la pluralidade d’oupeniones, qu’houbisse çcussones sanas subre aquilho que somos i para donde queremos ir, que mos abrissemos a las críticas, que salissemos de ls capulhos tribales i anteresseiros donde andamos metidos. Solo assi la Tierra de Miranda será capaç de renacer, salindo de l buraco donde mos quieren anterrar sien que, muitas bezes, mos deiamos cunta disso.
I, cumo dezie un miu bezino, Dius querga que steia anganhado!
Sexta-feira, 25 de Maio de 2007
Ls quelóquios
Nos últimos tiempos tengo stado a tratar de ls quelóquios, colóquios ou comédias mirandesas. Alguns stan yá eiditados neste sítio: http://tpmirandes.no.sapo.pt
Als poucos bou-me dando cunta de l manantial que represéntan estes testos pa la nuossa cultura, la cultura mirandesa.
Eiqui quiero deixar un agradecimiento a todos aqueilhes que las screbírun, que ls regrórun, que ls studórun i a todos aqueilhes que d'ua maneira ou d'outra ls ténen mantenido bibos.
Domingo, 20 de Maio de 2007
La lhéngua mirandesa maltratada
L Museu de la Tierra de Miranda ten spuostos alguns paineles subre cousas de la nuossa tierra. A acumpanhar ten tamien alguns testos splicatibos an pertués i mirandés.
L’eideia parece-me mui buona se nun fusse la miséria cumo stan scritos esses testos. I nun stou a falar de pequeinhos erros nien de diferências de screbir esta ou aqueilha palabra. Aquilho qu’alhi stá ye ua parba de letras, formando alguas palabras que deberien ser, mas nun son, palabras mirandesas. Ou seia, formas que nun respeitan nien l sistema fonológico nien morfológico de la lhéngua.
Nos 25 anhos de l Museu, quando se tenta lhembrar i honrar l sou fundador, ye ua pena que la lhéngua mirandesa seia assi çpreziada. Pensaran alguns que ye melhor assi. Nun sítio donde ralamente se bien cousas an mirandés ye melhor qu’aparéçan mal screbidas do que nun apareça nada. Nun penso assi.
Nun ye este l spácio para splicar l’amportância de la norma scrita. Mas talbeç bala la pena lhembrar que l Dr. António Mourinho fui daqueilhes que mais trabalhou para que l mirandés tubisse essa norma ounificada. I fui, stou cierto, aquel que mais tubo que ceder para qu’isso fusse possible.
Ye an nome de la sue memória que you pido respeito delantre de la lhéngua mirandesa, de la sue ourtografie i daquel que tanto lhuitou por eilhas. Eilha merece star an ne Museu de la Tierra de Miranda: falada, screbida, cantada, de todas las maneiras. Mas cun la mesma cunsideraçon i houmildade que tenemos delantre de l outro património, i nó a la moda cumo cada un sabe ou pensa saber.
Sexta-feira, 18 de Maio de 2007
An nes 25 anhos de l Museu de la Tierra de Miranda
L Museu de la Tierra de Miranda fai 25 anhos i merece ls nuossos parabienes.
Fui criado no die 23 de Abril de 1982, atrabeç de Decreto-Lei nº 136/82, mas la sue eideia ampeçou uns anhos antes, talbeç an 1945, cun l’Associaçon chamada Ressurgimento Mirandês, nacida por altura de las comemoraçones de ls 400 anhos de la cidade de Miranda de l Douro, que proponie, n’alínea g) de ls sous Statutos, la “fundaçon d’un museu regional”. L sou prancipal ampulsor i l purmeiro Director serie l Dr. António Maria Mourinho que, cun l’ajuda d’outros, fui ajuntando las pieças de l feturo Museu, durante muito tempo arrecadadas an ne cumbento de ls Frailes Trinos, donde hoije stá la Biblioteca Municipal.
Nos últimos anhos, l Museu deixou-se zbarrular. Nun paiç donde la culpa muorre solteira, mesmo que yá mui adelantrada an eidade, ye natural que naide la querga para mulhier. Mas la berdade ye que nien l’anterior Direcçon nien l Instituto Português de Museus (IPM) puoden ser zoubrigados de culpas an ne estado a qu’aquilo chegou. Para alhá d’alguas salas donde, de tiempos a tiempos, se respira algua araige nuoba, l Museu tornou-se nua spécie de tulha, donde todo se mete, mas sien l cuidado de deixar antrar l aire para que nun le deia la polilha. La lhéngua mirandesa, l alhelace mais amportante de l’eidentidade regional (muito para alhá de las frunteiras lhenguísticas modernas), nunca tubo antrada an ningua sala. Quando muito, a miedo, alhá aparecie – mal scrita, quaije siempre – mas solo porque aqueilha “cousa” solo era conhecida por aquel nome, que, por acauso, até era mirandês. La música, ls sons que mos fázen i mos fúndan, tamien nun s’oubírun nien tubírun antrada. L Praino Mirandés, cun sous çcampados i cerrados, cun sues peinhas, ourrietas, lhapes, balhes, cortinas, huortas, huortos i huorticas donde l home bibe paredes-mieiras cun la realidade natural i subrenatural, tamien nun s’ancontrában nien merecien notícia.
Deçde hai meia dúzia de meses que l Museu ten ua nuoba Direçon i, spero, un nuobo rumo. Seia qual fur essa ourientaçon, tengo algua fé que seia un camino nuobo, segundo ls eisemplos modernos de la museologie, i al mesmo tiempo capaç de fazer sobressalir la matriç eidentitária de la Tierra de Miranda. I isto nó solo pa ls besitantes mas tamien pa ls mirandeses que, n’ua eideia mais lharga de museu, spéran bê-lo salir de ls lhimites (i lhimitaçones) de las sues quatro paredes, para que benga a tener cun eilhes no(s) sou(s) spácio(s) i no sou die a die. Porque l’eidentidade nun ye solo passado, nien realidade física ou eitérea que se puoda musealizar, cunserbándo-la. Alhercerça-se nun património etnolinguístico que fizo cun qu’esta “tierra” perdurasse para alhá de las dibisones administratibas mediebas, i ye realidade dinâmica que l Museu tem la respunsabilidade i l deber de guardar, mas siempre cun l fin de le dar nuobas fuorças.
Ls mirandeses bénen criando ua nuoba sensibilidade delantre de la sue cultura, de la sue eidentidade i de las anstituiçones que ténen l’oubrigaçon de las promober. Speramos, por isso, que l Museu, an particular, seia uu alabanca de las cousas i de las gientes de la Tierra de Miranda, un spácio specular de la nuossa stória i de la nuossa eidentidade. Cuntamos, por isso, que l IPM i l Director de l Museu téngan un plano de zambulbimiento alhecerçado nestes prancípios, sien çquecer las rezones que stubírun n’ourígen de la sue criaçon. Ou seia, capaç de fazer de l Museu, nó mais un museu, eigual a muito outros − no campo de la bison centralista a que mos acustumemos, que reduç realidades tan diferentes a ua dualidade simplista de l género “comun”, “nacional”, “modelar”, “clássico”, vs. “probinciano”, “rural”, “pequerrico”, “castiço”, “folclórico” −, mas si ua antidade única, capaç de spelhar l’eidentidade mirandesa i purparada pa la somar al mapa de l dibersidade i de las eidentidades nacionales i anternacionales.
Segunda-feira, 14 de Maio de 2007
Stado de la cultura mirandesa
Muito se fala i muito se falará de la cultura mirandesa. Diç-se qu’eilha ye mui amportante, mui rica, mui antiga, que fai parte de l’eidentidade de ls mirandeses… Mas, afinal, quei ye essa cultura? Quei representa? De quei ye feita? I tamien, an que stado s’ancontra?
Aceitemos la propuosta que ben de l’antropologie de que la cultura ye toda i qualquiera modificaçon houmana subre l stado natural. Mas, se falamos nua cultura mirandesa, aquilho que mos amporta defenir ye cumo ye que ls mirandeses, na Tierra de Miranda, modificórun esse “stado natural” i subretodo cumo ye que l fazírun de foma diferente de ls outros.
Mirando al nuosso redor bemos i ancuntramo-mos cun muitas marcas dessa atibidade houmana que puoden ir deçde la costruçon de ls mais pequeinhos angeinhos, cumo ls brinquedos pas ls ninos ou un simples crabo feito nua forja, até ls grandes fincones donde se stríban ls paredes de ls cerrados ou las piedras de las casas. Chamemos a isto la cultura material.
De l outro lhado tenemos todos aquilho que nien siempre se bei nien s’apalpa mas que sabemos qu’eijiste, quaije siempre comunicado atrabeç de la boç, ou doutra maneira tradicional. Eiqui puode antrar la lhéngua, assi cumo todos ls conhecimientos, crenças, definiçones, eideias… subre l mundo. Chamemos a isto la cultura eimaterial.
Dambas fázen ua sola: la Cultura Mirandesa. Drento deilha, todas las partes s’ourganízan i ténen l sou lhugar, dando forma a un todo, a un cuorpo, an que cada eilemento ten l sou balor i l sou significado i, nas sues ouniones uns cun ls outros, dan lhugar a outros significados. Ye isto la cultura. Ye isto un sistema que podemos chamar semiótico. Ora, s’alguns destes eilementos zaparecíren (i nun fúren substituídos por outros) l cuorpo bai perdendo bida, ou seia, significado i balor.
I por eiqui me quedo, por hoije. Pensando no stado i na salude de todas las piedras que fázen la nuossa cultura. Stará eilha bien an pie ou meio zbarrulhada? Guapa por fuora mas doliente por drento? Pintada donde dá l sol mas mofosa donde dá la selombra?
Quinta-feira, 10 de Maio de 2007
Las trés berdades de l barqueiro.
Era nun riu i andaba un barqueiro a lhebar las pessonas dua borda pa la outra. Habie un home que querie passar i nun tenie denheiro. Achegou-se al pie de l barqueiro i dixo-le assi:
— You nun tengo denheiro para pagar, mas se tu me passares, you digo-te las trés berdades de l barqueiro.
I diç l barqueiro:
— Mas you de grácia nun passo a naide! Mas, anda cá, se me dizes anton las trés berdades de l barqueiro, que you nun las sei, you passo-te de gráçia.
I l passageiro chubiu-se pa l barco i alhá fúrun i fui-le dezindo las trés berdades de l barqueiro:
— Çapato buono ou malo, bal más no pie que na mano!
I más alantre diç-le:
— Pan duro, duro, bal más duro que ningun!
I quando yá staban a chegar a la outra borda diç:
— I se a todos los passas cumo a mi, l que ye que stás a fazer barqueiro eiqui?
I fúrun estas las trés berdades de l barqueiro.
Cuonta scrita por Duarte Martins i reculhida pul mesmo an Costantin, Tierra de Miranda ne l anho de 2005.
Segunda-feira, 7 de Maio de 2007
Mais cuntas de coluobras
Eiqui quédan mais dues cunticas subre coluobras, oubidas tamien an Bila Chana:
Ua beç ua tie tenie un nino i diç que nun angordaba mas eilha quedaba sien lheite ningun. Nun angordando solo apuis ye que se dou de cunta qu’era ua coluobra que diç que metie l rabo na boca de l nino i que mamaba neilha.
Tiu Chico diç que tenie ua baca que se le scapaba de casa para un cerrado. El fui a ber i diç que l’iba a dar de mamar a ua coluobra.